Խավարման գիշերը

Դավիթ Սամվելյանի «Խավարման գիշերը» պատմվածքն ընդգրկված է հեղինակի «Ռոդենի ձմեռը» ժողովածուում։ Սա կենցաղային մանրումեծ խնդիրների, փորձությունների և մարդու ներքին ու արտաքին աշխարհների անհավասար պայքարների արդյունքում հույսն ու հավատն առ Աստված չկորցնելու կարևորության մասին է։  Բարի ընթերցում։ 

Տասնհինգ, տասնվեց... քսանինը, երեսուն... 

Ոտքերս չեմ ուզում բարձրացնել գետնից:

Փողոցներում, մարդկանց սրտերում ու մտքում քարշ ենք գալիս միամտաբար, համառորեն, բայց գլուխ դնելու տեղ չեն տալիս անգամ, երբ հոգնած ոտքերդ տանում են նրանց դռան դիմաց: 

Ուսերիս բեռը քարշ եմ տալիս ինքնակամ, չուզելով, զզված ու անկատար ապառնի ժամանակահատվածով:

...Հարյուր վաթսունհինգ, հարյուր վաթսունվեց... տասը հազար յոթ հարյուր երեսուն, տասը հազար ութ հարյուր, տասնմեկ հազար... 

Կարծես թե չեն հերիքում արևից քրտնած ու գրպանումս ուշադիր դասավորած կոպեկները երեկոյան քեզ հետ քարշ գալու համար: Քարշ ես տալիս ինձ սրճարաններով ու խանութներով, որ արժանանամ քո անքաշ սրտի անսեր խաղերին: 

Քաշվել եմ...

***

Կեսգիշերն անց քառասունյոթ րոպե էր, Մոսոն նստել էր շենքի անկյունում, գլուխն առել էր ոտքերի մեջ ու լաց էր լինում: Անզորությունից:

Մի կերպ հասել էր բակ, բայց տուն բարձրանալու ուժ չուներ: Չէր ցանկանում, որ նման վիճակում իրեն տեսնեն: Անգամ մի գրամ չէր խմել, բայց դեմքն այլայլված էր՝ իրականությունից կտրված, դատարկ ու անիմաստ հեռուներում ճախրող:

‹‹Ո՛վ ես դու...,- անվերջ կրկնում էր ինքն իրեն:- Ինչի՞ ես հասել ողջ կյանքիդ ընթացքում: Խաղաղություն ես փնտրել էնտեղ, որտեղ աղմուկը խլացնում է, արդարություն ես քարոզել էնպիսի տեղերում, որտեղ օրենքով հաստատված է եղել ստորությունն ու կեղծավորությունը: Ինչի՞դ վրա ես լացում՝ անկարողությա՞նդ, միամտությա՞նդ, թե՞ վիճակիդ: Հավաքի՛ր քեզ, բարձրացի՛ր, գնա՛ տուն, տղուկդ հաստատ քնած կլինի: Կարևորը, որ ինքը չի տեսնի քեզ էս վիճակում: Ճակատը կհամբուրես ու կքնես, երևի կքնես, գոնե մի քանի ժամ››:

Հաջորդ օրը երեկոյան պատարագ կար: Բախտը բերել էր, որ երեկոյան էր, իսկ պատարագվողի բախտը չէր բերել՝ խաչելության օրն ու Խավարման գիշերն էր:

Հարցերին պատասխաններ գտնել չէր ակնկալում, բայց Ավագ Շաբաթը՝ առավել ևս Խավարման գիշերը, յուրահատուկ էր անցնում եկեղեցում: Խավարման գիշերվա ընթացքում ներսի խավարը մի տեսակ չնչին ու սահմանափակ էր դառնում համատարած խավարի մեջ: Երբ անջատվում են բոլոր լույսերը, մնում ես մենակ, դեմ առ դեմ՝ ինքդ ես ու մոմերից լուսավորված սրբապատկերներն ու խորանը:

Մոսոն լարեց վերջին ուժերն ու քայլեց դեպի շենքի մուտքը:

Այնտեղ էլ էր խավար ու մութ, առաստաղից կախված միակ էլեկտրական լամպը լուսավորում էր դեպի վեր տանող աստիճանները:

***

Մի քանի օրից որդու ծնունդն էր, իսկ անհրաժեշտ գումարը դեռ չկար. հաշվարկներում երբեք չէր սխալվում, բավականաչափ համբերություն կուտակել էր այս տարիների ընթացքում. մինչև ամսվա վերջ մի դուռ կբացվեր, ինչպես ամեն տարի, ինչպես որ այսօր առավոտը բացվեց, չնայած որ մի քանի ժամ առաջ՝ գիշերվա ընթացքում, ինքն իրեն արժանի չէր համարում լույսը նորից տեսնելուն:

Փոքր տարիքում որոշում էր կայացրել, որ ոչ ոքի ոչ մի հարցով պետք չէ դիմել: Գիտեր՝ ում էլ դիմեր, ով էլ պատրաստակամություն հայտներ օգնելու, մեկ է, պարտքի տակ էր մնալու, բայց ոչ թե պարտքի տակ մնալուց էր վախենում, այլ պարտատերերի ‹‹բռնած դիրքից››: Միշտ մտքում թարմ էր այն դեպքը, երբ սովորելու տարիներին մի քանի հոգով հավաքվել ու ծեծել էին իրեն մի չնչին հարցի պատճառով, որի մեղավորն, ի դեպ, ինքը չէր: Ստիպված էր եղել դիմել մեկին, որը հեղինակություն էր վայելում բոլորի մոտ: Հարցն, իհարկե, լուծվել էր, իր համոզմունքները հաղթանակ էին տարել, բայց այդ օրվանից սկսած սև օրեր էին սկսվել: Նա միշտ պարտքի տակ էր: Հարց է ծագում, թե ոնց կարող ես քեզնից ավելի ուժեղին պարտք մնալ, կարող ես ընդամենը երախտապարտ ու շնորհակալ լինել, բայց չէ՛, հենց պարտք էր մնացել: Պարտք, որի տոկոսներն անսպառ էին, այսինքն՝ սպառվեցին այն ժամանակ միայն, երբ այդ ‹‹հեղինակավորն›› ավարտեց ուսումը: Ստրկանման ինչ-որ արարած էր իրեն զգում, երբ ստիպված էր լինում վազել ուսուցչանոց նրա անունից ինչ-որ բան վերցնելու, կամ երբ սպորտդահլիճի գույքը դասավորելու համար իր հետևից մարդ էր ուղարկում ‹‹հեղինակավորը››: Գնում էր. հակառակ դեպքում իր դեմ կլարեր բոլոր նրանց, ովքեր առիթ էին ման գալիս ինչ-որ մեկին ստորացնելու, անհարկի ծաղրելու և, ինչու ոչ, նաև ծեծելու և դրանից հաճույք ստանալու համար:

Ամենամեծ դասն ու փորձը եղավ դա հետագա կյանքի համար. ամենադժվար ու նեղ պահերին անգամ ոչ ոքի չէր դիմում: Ավելի լավ է առժամանակ նեղություն կրեր, քան պարտքի տակ մնար ինչ-որ մի ‹‹հեղինակավորի››: Այդպես իրեն ավելի ուժեղ ու ինքնուրույն էր զգում՝ թեկուզ ծեծվեր ու նեղություն քաշեր: 

Ավելի լավ է՝ քիչ ուտեր, ընդամենը մի քանի ձեռք շոր ունենար կամ հազվադեպ ինչ-որ հաճույքի համար նախատեսված կամ մշակութային տեղեր գնար, քան պարտքով գումար խնդրեր որևէ մեկից: Մի տեսակ աղքատ-հպարտի էր նմանվում՝ չնայած աղքատ-հպարտները քիթները ցից են ու տառապում են սնապարծությամբ: Նրա դեպքում այդ ախտերը չկային, բայց նաև չէր փորձում խեղճ երևալ ու գլուխ խոնարհել ինչ-որ մեկի առջև ինչ-որ հարցով:

Այդ դեպքում ինչպե՞ս դիմեր, առավել ևս, ո՞ւմ դիմեր:

Գումարի համար՝ ոչ ոքի:

***

Վաղուց, երբ երկրային կյանքին հրաժեշտ էին տվել ծնողները, Մոսոյի տուն այցելողներ գրեթե չէին մնացել՝ չհաշված մի քանի հավատարիմ ընկերները, որոնց համար բացարձակ նշանակություն չուներ՝ ինչ էր դրված սեղանին: Նրանք իր կողքին էին նաև տարվա մնացած երեք հարյուր վաթսունչորս նեղ ու լայն օրերին:

Ծնողներն արդեն չկային, իսկ ինքը հինգ տարի է, ինչ ծնող էր ու այդ հինգ տարիների ընթացքում փորձել էր որդու համար տոն դարձնել տարվա գոնե այդ մի քանի օրերը:

Այս տարի պետք է ամեն ինչ յուրահատուկ լիներ. գարնանը որդու վեց տարին պետք է լրանա, իսկ աշնանն արդեն դպրոցական է դառնալու. կյանքի բաժանարար փուլերի մեջ մտովի ենթաբաժանումներ էր կատարել ու մանկությունը բաժանել էր նախադպրոցական, ապա՝ դպրոցական շրջանների:

Միայն որդու առումով չէր այդպես մտածում: Ինքն իրեն դեռ երիտասարդ էր համարում, բայց երիտասարդության ենթափուլերից երեքն արդեն անցել էին, հիմա վերջինում էր՝ չորրորդում. ուսանողական տարիները, դես ու դեն, սրա ու նրա հետ ման գալու տարիներն ու ամուսնանալու փուլերն արդեն անցյալ էին, իսկ հիմա՝ հայր՝ երիտասարդության ու հասուն տարիքի մեջտեղում ամենապատասխանատու շրջանը, որը պետք է պատվով անցներ:

Ե՛վ հայր լինելն էր ամենօրյա տոն, և՛ որդու ծնունդը: Մի քանի օրից այդ երկուսի արդյունքը պետք է որդին զգար կրկնակի ոգևորվածությամբ ու անհոգ, միամիտ ուրախությամբ լցներ տունն ու իր սիրտը: Միայն որդին և ոչ կինը, որովհետև կնոջ հետ ապրած միակ տոնական օրը հարսանիքի օրն էր: Մնացած օրերը դարձել էին բնազդային պարտավորվածություն մեկմեկու հանդեպ ու ցուցադրություն՝ դիմացինների, շրջապատի հետաքրքրասեր հայացքներին ու բերաններին հագուրդ տալու համար:

- Սուրճ դնե՞մ քեզ համար, Մոսո՛:

- Բարի՛ լույս, Սվետա՛...

- Բարև՛, Մովսե՛ս, սուրճ կցանկանա՞ք,- քմծիծաղով հարցը կրկնեց Սվետան:

- Տե՜ս, թե ինչ լավ ու պարզ է երևում էսօր Մասիսը, Սվետի՛կ:

- Է՜հ, Մոսո՛, դո՛ւ էլ, քո Մասի՛սն էլ: Փոխանակ ինձ նայես, ասես՝ էս ինչ լավն ես էսօր, աչքդ գցում ես Մասիսին:

Մոսոն հայացքը թեքեց Սվետայի կողմը ու վրա բերեց.

- Սվե՛տ, արագ մասիսներդ փակիր, երեխան կարող ա ներս մտնի:

- Լսի՛ր, լա՛վ,- շորերն ուղղելով շարունակեց Սվետան,- ի՞նչ ենք անելու Աշոտի ծնունդին, մանկապարտեզի ընկերներն էլ են հյուր գալու, պիտի ամեն ինչ տեղը տեղին անենք:

Ա՜խ, այդ անտեր մնացած ‹‹անենք››-ը, այդ հոգնակի ասված բայերը: Ամեն վերջին ք-ն իրենից ենթադրում է մի շեշտի նշան, որը եզակի թվով և ուղղակիորեն իջնում է միմիայն դեպի քո կողմը, քո գլխին: Երբ պարտավոր ես, այդ պարտավորությունը, սիրո հետ ոչ մի առնչություն չունենալով, գալիս ու չոքում է կոկորդիդ, սղոցում ուղեղդ: Պարտավոր ես միշտ դու, պարտավորությանդ մեջ միշտ միայնակ ես, իսկ արդյունքին գրեթե միշտ անհաղորդ: Երբեմն մոռանում ենք պարտավորությունների մասին, երբեմն էլ պարտավորություններն այնքան շատ են լինում, որ բացառվում է կյանքում ամեն մի հրաշք: Ու սկսվում է տրամաբանության կառափնարանում ամեն օր ծեծվող, սուր ու կտրող, ճնշող ու բթացնող օրերի մի շարք, որտեղ բացակայում են հնարավոր ու անհնարին հրաշքները:

- Կանենք, Սվետի՛կ ջան, կանենք...

***

Ժամը մոտենում էր չորսին, Մոսոն մի ժամից պետք է եկեղեցում լիներ: 

Երեկոյանում էր: Նախորդ երեկոն անարդյունք էր անցել. հանդիպել էր հին ընկերներից մեկին, որը գինետուն ուներ: Այսինքն՝ գինետուն չէ, փաբ, մի հարկ, որի տակ հավաքվում են տարբեր մարդիկ, որոնք շատ հաճախ անտարբեր են անծանոթների հանդեպ: Էնտեղ էլ մութ էր ու ծխապատ, ինչը խորհրդավորություն էր հաղորդում միջավայրին, իսկ հնչող երաժշտությունն ուղղակի ուղեղ էր ծակում: Բայց պարզվեց, որ անտարբերություն են զգում ոչ միայն օտարների հանդեպ: Այսօր ուրիշ երեկո էր, այսօր խավարն ու խնկաբույր ծուխը պետք է հարազատացնեին մարդկանց:

Եկեղեցում աստիճանաբար նոսրանում էին նաև կանգնելու տեղերը: Ավագ Շաբաթ էր. տարվա մեջ եկեղեցի չհաճախողներն էին անգամ գալիս այդ օրերին: Գալիս էին նաև միայն մոմ վառողներն ու ‹‹իմ խիղճն ա իմ Աստվածը›› ասողները:

‹‹Հա՛յր մեր, որ յերկինս ես,

սուրբ եղիցի անուն Քո... ››,- բարձրաձայն կրկնեց Տերունական աղոթքը, որով պատարագը համարվեց սկսված, ու մտովի հիշեց հորը, որը, հուսով էր, երկնքում է հիմա: Հետո ինքն իրեն հիշեցրեց, որ հայր է, որն ունի պարտավորություններ, կյանքում հավանաբար միակ պարտավորությունը, որը սիրով էր կատարում, ինչպես որ կյանքում սա միակ տեղն էր, ուր սիրով էր գալիս:

‹‹...Զհաց մեր հանապազորդ,

տու՛ր մեզ այսօր…››. դե արի ու Սվետիկին ու նրա նմաններին բացատրիր, հասկացրու, որ կարևորը հանապազօրյա հացն է, որ պետք է հեռու մնալ համընդհանուր ցուցամոլության շքերթից, անտրամաբանական պարտավորվածությունից ՝ ամենայուղոտ, գունավոր ու գրեթե բոլորի տներում կրկնվող համերով ուտեստների սեղաններից, հիմար ու կեղծավոր ժպիտներից, տարվա մեծ մասը կորած հեռավոր ու անտարբեր բարեկամների, հարևանների ու ծանոթների դեմքերից, ձայնապնակի կոտրած ասեղի պես կրկնության վրա դրված կենացների շարքից, ու որ ծակ, հետազոտող աչքերի տարափից զզվելի բան մեկ էլ կեղծ բարեպաշտներն ու լոզունգավորվող բարերարներն են:

Եկեղեցին աստիճանաբար լցվեց խնկաբույրով ու քաղցրաձայն երգեցողությամբ.

‹‹Սու՜րբ, Սու՜րբ, Սու՜րբ, Տէ՛ր զօրութեանց,

լի են երկինք եւ երկիր փառօք քո. օրհնութիւն ի բարձունս››. մրմնջաց քթի տակ ու նայեց պատից կախված Աստվածորդու պատկերին:

Ինչքա՜ն սրբեր կան մեր օրերում, երկիրը լցվել է չսրբադասված, բայց մերօրյա, մեր կողքին քայլող սրբերով. ‹‹մեր քուրը սուրբ ա››, ‹‹կնիկը սրբություն ա››, ‹‹մերը սրբություն ա››:

Նայեց խորանի Աստվածամոր պատկերին, նրա գլխի լուսապսակին ու հայացքը խոնարհեց: Աչքերը փակեց ու աչքի դիմաց եկավ Աշոտիկի խմբից Վաչիկի մերը, որն իր մարմնավաճառ լինելն արդարացնում էր երեխայի համար լավագույն կյանք ապահովելու պատճառաբանությամբ: Լա՛վ, բայց մի բան կա չէ՞ հաստատ, որ անխախտ սրբություն է, կա ու շարունակում է այդպիսին մնալ: Մտաբերեց Շիրազի խոսքերը, մեկի, ով իր ամբողջ կյանքի ընթացքում գովերգել էր մորը՝ իր փոքրամարմին, բարի ու ազնիվ մորը: Ու հայրենիքը.

‹‹Իմ սուրբ հայրենիք, դու սրտիս մեջ ես,

Դու սրտիս մեջ ես, ոչ լեզվիս վրա... ››:

Այո՛, հայրենիքը սուրբ է, պիտի սիրել, ծնողի պես պաշտել ու պաշտպանել այն, անգամ կյանքը տալ հանուն հայրենիքի, որ հետո ողջ մնացած մի կույտ, ձնագնդի պես մեծացող ու շատացող ‹‹համբալներ›› վայելեն հայրենիք ունենալու բաղձալի իրականությունն ու ասեն, լեզվի փաթաթան սարքեն ու աղավաղեն նույն Շիրազի խոսքերը.

‹‹Իմ սուրբ հայրենիք, լեզվիս վրա ես,

լեզվիս վրա ես ու գրպանիս մեջ... ››:

Իրեն թափ տվեց ու փորձեց ուղեղն անջատել. ‹‹Ու՞ր ես, մայր իմ››-ն էր հնչում. 

Ո՞ւր ես, մայր իմ. քաղցր եւ անուշ.

Սէր ծնողիդ զիս այրէ.

Լցան աչք իմ դառն արտասւօք, Ոչ ոք ունիմ, որ սրբէ.

Ազդ արարէք մօրն իմոյ, Որ գայ կարօտն իւր առնէ.

Գուցէ երբեք յետոյ եկեալ Եւ զիս մեռեալ գտանէ.

Ո՛վ Մարիամ Մագդաղինէ Եւ ազգակից Սողոմէ...

Պետք էր հիշել, թե ոնց էր Մարիամը խաչված Քրիստոսի առջև լուռ հեկեկում: Բայց նա մենակ չէր, նրա կողքին երկու կանայք կային: Գլուխը շրջեց աջ ու ձախ, տեսավ աղոթական վիճակում գտնվող պատկառելի տարիքի կանանց, հայացքն ուղղեց խորանին ու աչքերը փակեց: Փորձեց կենտրոնանալ, մտովի միայն նման պատկերներ տեսնել, բայց աչքի առաջ եկան նախորդ օրը փաբում նստած, տեկիլլան մի կումով խմող ու գարեջրով ‹‹զապիվատ›› անող երկու ընկերուհիները՝ ‹‹մեր սուրբ քրերն ու, հավանաբար, ոմանց կնանիք››:

‹‹Սու՜րբ, Սու՜րբ, Սու՜րբ, Տէ՛ր զօրութեանց››. ատամները սեղմեց ու լեզուն կծեց, որ մռնչոցը չլսվեր եկեղեցում. պատարագ էր. հատուկ հրավիրված հայր սուրբ կար խորանին:

Պետք է ուշքը վրան պահեր, գիշերը հրավիրված էր հատուկ առիթով, ուր ներկա էր լինելու նաև սրբազան հայրը՝ որդու կնքահայրը, ու այդտեղ պետք է խմեին սրբությունների կենացը...

***

Առիթները միշտ էլ հատուկ են լինում, եթե անհրաժեշտությունից են առաջ գալիս՝ լինի մտքի արգասիք կամ իրավիճակի արդյունք: Բայց լինում են նաև անառիթ առիթներ, որոնց հետևանքը միշտ նույնն է՝ հարբած վիճակ:

Մոսոն հարբել չէր ուզում, անգամ խմելու տրամադրություն չուներ, բայց սրբազանին տեսնել ուզում էր. կարևոր առիթ էր: Վաղուց, ինչ Առնակ սրբազանին ուղարկել էին ծառայության օվկիանոսի մյուս ափ՝ այս մի ափը դեռ կարգին չտեսած, կապը գրեթե խզվել էր, բայց երկուսի հիշողությունն էլ տեղում էր, այնպես որ Մոսոն առաջիններից էր, որ տեղեկացել էր եպիսկոպոսի գալստյան մասին հենց նրանից: Ժամն արդեն գիշերվա երկուսին էր մոտենում, բոլոր հյուրերն արդեն խմել ու գնացել էին: Մնացել էին Առնակն ու Մոսոն: Մեկը նստել էր սեղանի մի գլխին ու սեղանի տակ հոգնած մատներով խաղացնում էր թզբեհը, մյուսն էլ սեղանի հակառակ գլխին նստել ու գլուխը դրել էր ծալած ձեռքերի վրա:

- Մոսո՞, ո՞նց ես:

- Երկրի պես, սրբազա՛ն ջան,- մտմտաց Մոսոն:

- Փաստորեն լավ ես. կարգին երկիր ունենք:

Մոսոն գլուխը բարձրացրեց սեղանից, զարմացած նայեց Առնակին.

- Էդ ո՞նց:

- Հենց էդպես, երկիրը լավն է, երկիրը երբեք չխառնես ժողովրդի կամ իշխանության հետ:

- Ուրեմն՝ ժողովրդի պես եմ:

- Իսկ գործե՞րդ:

- Մեկ՝ լավ, մեկ՝ վատ: Ի դեպ, լավ էլ ժամանակ ես եկել, երկու օրից Աշոտիկի ծնունդն է:

- Գիտեմ, Մոսո՛, գիտեմ, չեմ մոռացել, դա գոնե հիշում եմ: Ի՞նչ ես մտադիր անել, մտքեր ունե՞ս,- հարցական հայացքով ուղիղ Մոսոյի աչքերի մեջ նայեց սրբազանը:

- Չգիտեմ, ուզում եմ ամեն ինչ լավ լինի, լավ անցնի, հիշարժան լինի, բայց...

- Բայց ի՞նչ:

- Բայց գործերս էդքան էլ լավ չեն, մոտս բան չի ստացվում, մենակ եմ մնացել: Ես ու խնդիրներս:

- Ասում ես՝ մենակ ես մնացե՞լ:

- Հա՛, սրբազա՛ն հայր, մենակ եմ, սրա հերն եմ անիծել...

- Տո՛ դու ոչ մեկի, ոչ մի բանի հերն էլ մի անիծի ու, ընդհանրապես, մի՛ անիծի, ես քո հերն եմ անիծել:

- Բա ի՞նչ անեմ, սիրտս էդպես գոնե թեթևանում է, թե չէ բոլոր դռներն արդեն թակած են, բոլոր ‹‹ոչ››-երն արդեն ստացած են: 

- Լսի՛ր, Մովսե՛ս սարկավագ, ա՜խր դու չգիտես, թե ինչ է մենակությունը,- բաժակը սեղանին հարվածելով՝ մռայլվեց Առնակ սրբազանը: Հայացքը փախցրեց, հավանաբար այն պատճառով, որ Մոսոն չտեսներ հուզված ու թացացող աչքերը ու շարունակեց,- ասում ես՝ մենակ եմ... մարդ մենակ է լինում էն ժամանակ, երբ ծանոթ կամ հարազատ դեմք է փնտրում փողոցներում, իր իմացած ու այցելած հասցեներում, որ տեսնի, դիմագծերը շոշափի աչքերով ու մի բան հիշի անցած օրերից, դեպքերից: Բայց չի գտնում, ու գիտե՞ս ինչու, որովհետև էդ դեմքերն արդեն վաղուց լքել են էս կյանքն ու հայտնվել են ալբոմների մեջ, իսկ նրանց անունները հերթով, չուզենալով, բայց ջնջում ես հեռախոսագրքիդ միջից: Նրանք անհասցե հեռավորություններում են ապրում. ո՛չ հյուր են ընդունում, ո՛չ էլ հյուրընկալվում են:

Ի՞նչ է մնում անել էդ դեպքում. վախեցած ու մռայլված հասնում է տուն, իրեն նետում է մեկ դեպի ննջասենյակի, մեկ էլ դեպի լոգասենյակի հայելիները, ուշադիր զննում է կնճիռները, մատերով հպվում է սևացած ակնակապիճներին ու սպիտակած մազերը բռան մեջ է հավաքում: Նորից նայում է հայելուն ու հասկանում, որ հայելու արտացոլած մարդուն այլևս չի ճանաչում: Ուզում է գլխով հարվածել ու կոտրել հայելին, բայց ուժ չի գտնում իր մեջ: Իսկ դու ասում ես՝ մենակ ես: Քեզ ի՞նչ է եղել: Ջահել տղա ես, ուժդ տեղն է, ես էլ քիչ թե շատ մեջքիդ կանգնած եմ:

- Առնա՛կ ջան... գիտե՞ս, մեկ-մեկ երանի եմ տալիս էս եկեղեցի եկող հավատացյալներին:

- Մոսո՛ ջան, եկեղեցի գալն ու Աստծո հետ շփման մեջ լինելն ինքնին երջանկություն է արդեն,- մեջքն ուղղելով ու հարցնելու փոխարեն, թե ինչի է Մոսոն այդպես ասում՝ ուսուցողական տոնով վրա բերեց հայր Առնակը:

- Չէ՜, չէ՜, ես դա նկատի չունեմ:

- Էդ դեպքում ասա՛ էն, ինչը նկատի ունես, Մովսե՛ս սարկավագ:

- Ասե՜մ, ասե՜մ: Էդ երանություն տալս զարմանալու նման մի բան է: Եկեղեցի հաճախողների մեծ մասը սոցիալապես վատ պայմաններում ապրող մարդիկ են կամ էլ տարբեր պրոբլեմներ ունեցողներ: Հասկանո՞ւմ ես, հա՛յր սուրբ, էդ մարդիկ լսում են ‹‹երանի աղքատներին, որովհետև նրանցն է երկնքի արքայությունը›› ու լցվում են հույսով, կրկնում են՝ ‹‹այս աշխարհի տանջանքները ժամանակավոր են, իրական, երանելի կյանքը երկնային արքայությունում է›› ու ոգևորվում: Գնում են տուն, էդ մտքով ու հույսով մի հատ էլ փառաբանական աղոթք բարձրացնում ու մո՜ւշ-մո՜ւշ քնում: Առավոտյան արթնանում են ու տեսնում, որ հացի փող չունեն, բայց էլի հույսները չեն կտրում, ասում են՝ ‹‹Աստված կտա, մի դուռ կբացի››: Արա՛, բա ես ի՞նչ անեմ: Իրանք հույսներն Աստծո վրա են դնում, ես էլ հույս եմ փայփայում, որ էդ օրերին տուն մտնելուց Սվետիկի լաչառ ձայնը չլսեմ…

Հայր սուրբը շրթունքները ծալեց իրար վրա ու ձեռքը տարավ օղու շշին.

- Խմի՛ր, Մոսո:

- Չէ, է՜, սրբազա՛ն, չեմ ուզում:

- Էս մի բաժակը պիտի խմես, սրբությունների համար ենք բաժակ բարձրացնում, իսկ եկեղեցի հաճախողներին հանգիստ թո՛ղ, նրանց մեջ ահագին լուրջ մարդիկ էլ կան...

Մովսես սարկավագը մի շնչով կուլ տվեց բաժակի պարունակությունը և ուժերի մեծ լարումով զսպեց ինքն իրեն, որ դեմքը չծամածռի. ահավոր տհաճ հոտ ուներ օղին՝ տնական էր: Կուլ տվեց ու հայացքը հառեց սրբազանի պանակեին. մայր Աստվածածինն էր՝ գրկում նստեցրած Միածնին:

- Լա՜վ, Մոսո՛ ջան,- լռությունը կոտրեց Առնակը,- ուրեմն էսպես կանենք: Ես իմ կողմից Աշոտիկի ծննդյան կապակցությամբ նվեր չեմ բերել, բայց քանի որ մի բան հաստատ պիտի անեմ, այդ օրվա համար որպես նվեր ինձնից պիտի ընդունես շատ չէ, մի երեք հարյուր դոլար:

Մոսոն տակնուվրա եղավ. հիշեց նախկինում ինքն իրեն տված խոստումները, պատիվ կոչվածի սեփական հիմնավորումները, բայց օղին իր գործը միանգամից էր արել. լցվել էր երակներն ու սպանել ինքնասիրության բջիջները, խառնել մտքերն ու սկզբունքները՝ գցելով երկընտրանքի մեջ:

- Սրբազա՛ն, միայն մի պայմանով...

- Տղա՛ ջան, ոչ մի պայման, բարձրացի՛ր, վերցրո՛ւ պահարանի վրա դրված ծրարն ու գնա՛ տուն, ժամը շատ ուշ է:

Սրբազանի սաստող ու գործողության մղող խոսքերից հետո Մոսոն ուժ չգտավ հակառակվելու: Արագ մի բաժակ էլ լցրեց, որ շիշը դատարկվի.

- Կենացդ, սրբազա՛ն հայր, Աստված քեզ օգնական. հաջորդ անգամ իմ հերթն է, շիշն իմ վրա վերջացավ:

- Հաջորդ անգամ, տղա՛ս, հաջորդ անգամ…

***

Օրը նոր էր սկսվել. դեռ գիշերվա ժամը երեքն անց կես էր, երբ Մոսոն, իր փոքր մարմինը հազիվ քարշ տալով, մոտեցավ շենքին: Այս անգամ վեր բարձրանալու ուժ գտնելն ավելի հեշտ ու հիմնավորված էր. խնդիրը լուծված էր՝ ինքնաբերաբար, իրենից ուժեղի ձեռքով:

Մուտքի աստիճանների մոտ կանգ առավ, որ շունչ քաշի ու բարձրանա վեր: Այս ժամին վերելակից օգտվելը մի տեսակ հարամ բան կլիներ: Շենքի լույսերը վաղուց մարել էին՝ անգամ ննջարաններինը, իսկ վերելակի դղրդյունը կարող էր արթնացնել քուն մտածներին կամ շեղել սիրով զբաղվողներին:

Ձեռքը տարավ գրպանն ու սկսեց կրակայրիչը փնտրել. թոքերը տաքանալ էին ուզում, պետք է ծխեր գոնե մի գլանակ. այդ ժամերին օդը սառն էր: Դեռ նոր էր մի ծուխ արել սիգարետից, երբ միանգամից, չգիտես, թե որտեղից ոռնոց լսվեց. ‹‹Բայց, ափսոս, չեմ կարող գտնել սրտիդ բանալին, քեզ սիրել, քեզ շոյել, ամուր սեղմել իմ կրծքին››:

‹‹Էս ո՞վ ա, ի՞նչ սրտի բանալի, ի՞նչ շոյել››: Հարբած անզգամի մեկը հաստատ իր չստացված սերերից մեկին է հիշել: Բայց չէ, սա հարբածի բան չէ, հաստատ թոքերը ծխախոտից առավել ուժեղ բան է քաշել:

Բնակարանների լույսերը հերթով սկսեցին վառվել, բայց անձայն, լուռ, օդում թնդում էր միայն ռաբիսի արքա Թաթուլի ձայնը:

Րոպե չանցած՝ որոտաց մի խրոխտ ձայն.

- Արա՜, ա՜յ համբալ, ես քո տիրոջ մերը, վա՛յ, ես քո մերը, հեսա որ եկա, էդ սրտիդ բանալին կմտցնեմ...

Երաժշտության ձայնը լռեց, բայց հակառակ կողմից ոչ մի պատասխան չլսվեց: Քիչ առաջ այդքան ինքնավստահ չգիտես ով-ը ծպտուն չհանեց ու նվագարկիչի ձայնն անջատելով՝ թաքնվեց առանձնապես չերևացող ու չպարզված պատուհանի հետևում:

Օդը լցվեց ծափահարություններով. մինչ այդ լուռ, մտքում հայհոյող, բայց անհամարձակները սկսեցին ծափահարել՝ ի նշան իրենց սոլիդարության առ տիրու մեր անողը:

Գիշերվա երեքն անց քառասունհինգ րոպեն էր, բոլոր ձայները լռեցին, պատուհանների լույսերը նորից մարեցին: Ոտքերի ծայրերի վրա ննջասենյակ մտած Մոսոն, որը չէր էլ վառել լույսը, Սվետիկին չարթնացնելու համար, հազիվ էր տեղավորվել մահճակալի իր անկյունում, երբ դրսից լսվեց աքաղաղի երկար ու ձիգ կանչը:

‹‹Աքաղա՞ղ, էս ժամի՞ն, էստե՞ղ: Չէ՜, մի բան հաստատ էն չի››: Ձեռքի ժամացույցը չէր հանել թևից. ֆոսֆորի թույլ լուսավորության տակ նայեց ժամին. երեքն անց քառասունինը րոպե էր:

Պետք էր քնել, բայց, ինչպես միշտ, այն, ինչը պետք է, դժվար էր ստացվում: Ուրախությունն ու անհանգստությունը, խառնվելով սպասումի հետ, չէին թողնում, որ ուղեղն անջատվի: Մտովի պլանավորում էր դեռ չլուսացած օրը:

Կրկին աքաղաղի ձայն, այս անգամ ավելի երկար, ավելի պարզ. կարծես սթափության կոչ: Բայց որտեղի՞ց էր գալիս այդ ձայնը՝ տնամերձ հողամասեր կամ առանձնատներ չկային մոտակայքում. կամ մեկը ցնդել, բնակարանում շան ու կատվի տեղ հավ է պահում, կամ էլ ինչ-որ մեկի գլխին մի պատմություն են խաղում, գրազ են խաղում, ու այդ ինչ-որ մեկը պարտվում է արդեն երկրորդ անգամ, իսկ պայմանն էլ հենց պատուհանից աքլորականչ անելն էր:

Ամբողջ ժամանակ մտածում էր, գցում-բռնում, ամեն ինքնամեղադրանքից հետո հիմնավորումներ էր փնտրում՝ գումար վերցնելն արդարացնելու համար: Ամեն արդարացումից հետո դեմքն այլայլվում էր, ներսը՝ անճոռնիանում. ինքնադավաճանության գործընթացը սկսված էր ու անխուսափելի. գումարն արդեն գրպանում էր, ոչ մի արդարացում չէր փրկելու, անիմաստ էր. ‹‹Կարևորը՝ Աշոտիկիս համար լավ լինի››,- ինքն իրեն փորձեց եզրափակել՝ չնկատելով, որ արդեն երկնքի գույնը փոխվել է:

Աքաղաղը կրկին կանչեց, այս անգամ արդեն մարդկանց սովոր ժամին, բայց արդեն երրորդ անգամ:

Մոսոն սթափվեց, մտքերը հավաքեց, որ աղոթի ու վեր կենա անկողնուց մինչ Սվետիկի արթնանալը: Գիշերվա մեջ չփակված աչքերը փակեց, ձեռքի ափերը մոտեցրեց իրար ու սկսեց.

- Առաւօտ լուսոյ, արեգակն արդար, առ իս լոյս ծագեա…

Եվ աչքերը բացեց. չէր կարողանում կենտրոնանալ, ինքն իրեն կրկին անարժան էր համարում արևի լույսին:

Խավարման գիշերն արդեն անցել էր, բայց ներսում խավար էր:

- Եթե նույնիսկ բոլորը լքեն քեզ, ես չեմ լքի:

- Ասում եմ քեզ, որ այս գիշեր, աքաղաղը դեռ չկանչած, դու երեք անգամ կուրանաս ինձ:

- Եթե քեզ համար մեռնելու իսկ հարկ լինի, քեզ չեմ ուրանա:

Այդպես են ասում բոլորը. սիրուց կամ թե ոգևորությունից ելնելով: Ասում են, բայց տեսականորեն, միայն բառերով՝ խրոխտ ու հաստատակամ, քանի դեռ բանը հասած չի լինում գործին: 

Այդպես էր ասում Պետրոս առաքյալը, այդպես էր ասում Մոսոն՝ ինքն իրեն, բայց դավաճանեց ինքն իրեն ընդամենը երեք հարյուր դոլարով, խիղճն ու պատիվը չարչարանքների մատնեց ու խաչ հանեց ապրած տարիները: Այդժամ սկսում են թքել վրադ ու ծաղրել, աջից ու ձախից քրքրել մաշկդ ու ապտակներ հասցնել ամոթից կախ ընկած գլխիդ:

Հերոսանալ ենք ուզում, հերոսության ենք ձգտում, բայց միայն խոսքերով:

Հաճախ գոռում ու աղաղակում ենք անիրական ու կեղծ, սուտ բաների մասին, փորձում որպես ճշմարտություն ներկայացնել դրանք, արված չնչին գործերից մեծ արձագանք ենք սպասում, ինչ-որ փաստեր մտցնում մարդկանց աչքերն ու լցնում ականջները:

Իսկ շատ կարևոր բաներ կատարվում են ցածրաձայն, անաղմուկ ու ակնթարթորեն, շատերի աչքից հեռու, միայնության մեջ: Կարևորի գնահատման հարցում առաջնայնությունը պետք է տալ ոչ թե նրան, ինչ մենք ենք անում, փորձում անել, այլ նրան, ինչը մեզ հետ է կատարվում, ինչը հենց մեզ է փոխում ու հեղափոխում մեր ներքին աշխարհը: 

Աշխարհը միշտ նույնն է. նույն արևը, նույն ամպոտ կամ լուրթ երկինքը, նորածին կամ լիացած լուսինը, համաչափ և անփոփոխ արագությամբ պտտվող երկրագունդն ու հերթափոխի կանգնած մայրամուտներն ու արևածագերը, իսկ մարդիկ այնքա՜ն փոքր են թվում այդ հավերժությունն իրենց վրա կրող երևույթների հանդեպ:

***

Աշոտն ընդամենը վեց տարեկան էր դառնում:

Խելացի էր, ինչպես իր սերնդակից երեխաներից շատերը՝ տեխնոլոգիապես զարգացած, սրամիտ ու ժպտերես, բայց հաճախ էր հիվանդանում՝ ջերմություն ու թուլություն՝ ոչ հարբուխ, ոչ թոքաբորբ, ոչ մի այլ մանկական հիվանդություն, որ բնորոշ է այդ տարիքին: Բժիշկները չէին հասկանում, թե ինչ խնդիր ունի երեխան:

Երբ ախտորոշում են հիվանդությունդ, պարզ է դառնում՝ բուժում կա՞, թե՞ ոչ, ասում են՝ առողջ ես կամ՝ ոչ, հույս ես փայփայում կամ հուսալքվում: Բայց երբ քեզ ոչինչ չեն կարողանում ասել, անգամ չեն ասում՝ ‹‹Դու հիվանդ ես››, բայց գիտակցում ես վիճակիդ անբնական լինելը, փաստը, հայտնվում ես այդ վերոնշյալ անորոշության տհաճ ու օրեցօր ներսդ մաշող ճաղերի հետևում: Սպասումդ վերածվում է հավերժություն թվացող, հավերժության մեջ քարացած անհիմն դատավճռի:

- Սվետա՛, կեսօրի կողմերը կգամ հիվանդանոց, տեսնենք էս անգամ ինչ են ասում ձեր բժիշկները,- կում անելով կնոջ դրած սուրճից՝ հաստատակամ տոնով ասաց Մոսոն:

- Մոսո՛, ես կվերցնեմ, պետք չի ժամանակ կորցնել ու հասնել էնտեղ, որտեղ ես կարող եմ հարցերը լուծել:

Մովսեսն ու Սվետան հանդիպել էին հիվանդանոցում՝ չնայած, հիվանդանոցներն ամենաանհարմար տեղերն են հանդիպումների համար: Ցավերը տարբեր են, բայց բոլորին միավորում է ցավը: Ցավից բարիանում են, դառնում նրբազգաց ու հանդուրժող՝ անգամ բժիշկների հանդեպ: Դառնում են համբերատար: Եվ, վերջիվերջո, ի՞նչ է մնում համբերելուց բացի...

Մոսոն Սվետային հանդիպել էր երեք տարի առաջ, երբ Աշոտին բերել էր հերթական պատվաստումներին: 

Ստիպված էր. սկսած այն օրից, ինչ բաժանվել էր կնոջից, երեխայի առօրյայով ու դաստիարակությամբ զբաղվում էր միայնակ:

Սվետայի հետ մտերմությունը անսպասելի ու միանգամից ստացվեց: Բուժքրոջ ջերմ ու բարեկամական վերաբերմունքը որդու նկատմամբ շոյեց Մոսոյի կոտրված սիրտը: Մի տարի մտերմիկ շփումից հետո որոշեցին ամուսնանալ՝ կարգով, օրենքով, բայց առանց ավելորդ աղմուկի ու քեֆ-ուրախությունների:

Արդեն մեկ տարի է, ինչ իրար հետ էին ապրում, իսկ ուրախությունը դեռևս պակասում էր.

- Մո՛ս, ա՛յ Մոս, ինձ մի քիչ փող տուր, արև՛ս:

- Ինչքա՞ն...

- Մի քառասուն հազար, շատ չէ:

- Գժվե՞լ ես, ի՞նչ ես անում էդքան փողը: Եղած-չեղածը երեք հարյուր դոլար է: Դրանով համ ծնունդի առևտուրը պիտի անեմ, համ նվեր պիտի առնեմ երեխու համար: Մի երկու կոպեկ բան կմնա տակը, դա էլ պահենք սեպտեմբերի համար, դպրոց պիտի գնա, չէ՞, հազար ու մի ծախս ա առաջ գալու:

- Հասկանում եմ, Մո՛ս, բայց վաղը հյուրեր ենք ունենալու, հազար աչք ա տեսնելու, հազար բերան ա խոսելու, դու ինձ տուր, ես հենց աշխատավարձս ստանամ, տեղը կդնեմ: Էսօր հազիվ հարմար է, երկրորդ հերթափոխ եմ, ոչինչ, որ ուշ կգամ տուն, վաղվա համար ամեն ինչ կհասցնեմ պատրաստել ու դասավորել:

Մոսոն հազիվ էր զսպում զայրույթը. շուրթերն իրար վրա էր բերել, որ չերևար ատամների՝ սպառնալիք պարունակող կրճտոցը: Լուռ ու դանդաղ ձեռքը տարավ գրպանը, գրպանի ներսում մատների հմուտ շարժումով երեք թղթադրամներից առանձնացրեց մեկն ու ափի մեջ առնելով՝ ձեռքը խփեց սեղանին.

- Ա՛ռ, վերցրո՛ւ, մի խելքը գլխին բան կառնես:

***

Կյանքն ու ապրելը խոնարհումի ձևեր են նպատակներիդ, սկզբունքներիդ ու խղճիդ առջև, իսկ Մոսոն խոնարհում էր գլուխն ու շարունակում ապրել՝ այդպես էլ չկարողանալով գտնել իր իսկ խղճի ու աշխարհի, կարևորի ու անկարևորի հատման, դրանց հարաբերման սահմանագիծը իր ու աշխարհի, գիտակցության ու խղճի պայքարում:

Հաջորդ օրն արև չկար: Ամպերը, հավանաբար, ծածկել էին արևը, որ չերևային նրա՝ ամոթից կարճացած, անօգուտ ճառագայթները: 

Գարուն էր, էն էլ ի՜նչ գարուն...

Օրվա ընթացքում մե՛կ ուշացող գարնան հոտ էր գալիս, մե՛կ էլ դեռ համառող ձմռան ճանկռոցներ էր զգացվում:

Մարդիկ երազում էին ապրիլի մոտեցող վերջի ու աշխատանքից, թաքուն սիրեցյալների գրկից հազիվ պոկվելով ու ցանկությանը հակառակ մի կերպ տուն հասնելու մասին:

Մարդկանց աչքերից հեռու, չլուսավորված փողոցի ամենախուլ մասերից մեկում արդեն երկու ժամ է կայանած էր մգեցված ապակիներով մի BMW X6:

Կանգառում տոպրակներով բեռնված ու անհույս դեմքերով մի տասը հոգի սպասում էին հերթական ավտոբուսին, իսկ մեքենայի մեջ մի զույգ հանգիստ փարվել էր իրար. միևնույն է, ապակիները սևացված էին, իսկ դժվար աշխատանքային օրվանից հետո պետք էր լիցքաթափվել. առջևում պատասխանատու օր էր:

Ավտոբուսի վերջին ուղերթն էր:

Ամեն կանգառում անհերթ բարձրանում ու հերթով իջնում էին նրանք, ովքեր ուզում էին րոպե առաջ հասնել տուն, ընկնել անկողնու վրա ու քնել՝ չմտածելով անգամ գուրգուրանքների ու փարվելու մասին:

- Վարպե՛տ, կանգառում կսպասեք:

Թե ասա ո՞ւմ սպասի, ինչի՞ն սպասի, առավելագույնը, որ կարող է անել, կանգառում ավտոբուսը կանգնեցնելն էր:

- И подскажите как добраться до Бутании...

- Մորքու՛ր, вам нужно немножко ոտքով пройтись по левой стороне...

Երբ հասավ տիկնոջ իջնելու պահն, ու դռները բացվեցին, նա ժպիտը դեմքին մեկնեց ձեռքը.

- Էս 100-ը ստացեք, էս մի 100-ն էլ վերցրեք ճաշակով երաժշտության համար, շնորհակալություն:

Վարորդը, իրենից գոհ, ձեռքը հենեց պատուհանին, սիգարետը կպցրեց ու մյուս ձեռքով էլ աննկատ բարձրացրեց ձայնարկիչի ձայնը:

Ավտոբուսը Շուֆուտինսկի էր լսում..

И в беспробудный вечер

О чём-то дальнем, неземном,

О чём-то близком и родном

Сгорая, плачут свечи.

Ձմեռելուց հետո երամները՝ կազդուրված ու նորովի, վերադարձել էին՝ որոշներն իրենց լքած բները, իսկ որոշները՝ Ծերեթելի: Երկարոտն ծտերի գունագեղ հագուստների փայլը վարորդին մի պահ մոռացնել տվեց աշխատանքից վերադարձող աղջիկ ուղևորների հոգնած դեմքերն ու մազերի յուղահոտը:

Գարուն էր, էն էլ ի՜նչ գարուն. ավտոբուսը Շուֆուտինսկի էր լսում, երբ տեղատարափ անձրև սկսվեց:

...как всегда, я спешу,

Не люблю тормозить, я спешу, как дышу.

Светофор подмигнул, где-то там ждут меня...

Մի քանի կանգառ հետո շնչելու տեղ չէր մնացել՝ փակված պատուհաններից ներս խառնվել էին բոված սուրճի, թարմ ու դեռ տաք հացերի, ամբոջ ճանապարհին ականջակալներով նստած մի կարմրաշուրթ աղջկա ‹‹Volare Gold››-ի հոտերը:

- Ախպե՛ր, կանգառում կպահես իջնեմ,- հերթական անգամ հետևից լսվեց խռպոտ մի ձայն:

Մոսոն էր՝ արած առևտրի ծանր տոպրակները ձեռքին, մեկն էլ՝ ոտքերի արանքում հազիվ պահած:

Մի քանի հոգու նրբորեն հրելուց հետո առաջացավ դռների մոտ, ու մինչ վարորդը կկանգնեցներ ավտոբուսը, նա կոշտացած ձեռքը տարավ գրպանը, որ դրամապանակը հանի:

- Վա՛խ, արա՜, տարել են փողերս, վա՜յ, ես քո մերը...,- ձեռքը ճակատին էնպես խփեց, որ հայհոյանքն էլ կիսատ մնաց բերանում:

Ովքեր ականջակալներով չէին ու կանգնած էին Մոսոյին մոտ, խառնվեցին իրար, սկսեցին իրենց պայուսակներն ու գրպանները ստուգել, իսկ կարմրաթուշը ականջակալներով լսում էր Սպիտակցի Հայկոյի ու Super Sako-ի ‹‹Մի գնա››-ն ու Viber-ի միջոցով պաչիկներով փոխանակվում Դուբայից մոտ օրերս մի շաբաթով Երևան եկող Աբդուլի հետ:

- Վա՜յ, արա՛, վա՜յ...,- նորից լսվեց կորստի ցավից խեղճացած Մոսոյի ձայնը, իսկ BMW-ի մեջ արդեն տասնհինգ րոպե է, ինչ Էնիգմա էր հնչում, բայց դրան ուշադրություն դարձնող չկար. մթնոլորտը շիկացել էր, դե բա՝ գարուն էր, էն էլ ի՜նչ գարուն...

Ավտոբուսի վերջին ուղերթն էր:

Դրամապանակը կորցրած Մոսոն չգիտեր՝ ինչ անել՝ ներողություն խնդրել ու իջնել, թե մնալ, բայց դե ո՞ւր մնա, մնա ի՞նչ անի, գնա ի՞նչ անի: Մոտը եղած փողից ընդամենը տան մի շաբաթվա ուտելիքն էր առել, մնացած հարյուր դոլարը չէր էլ մանրել: Ընդամենը հասցրել էր Աշոտիկի համար նվեր ընտրել ու խնդրել, որ պահեն մինչև հաջորդ օրը կգար կվերցներ. ուզում էր անակնկալ անել՝ նվերը ձեռքին մտնել տուն, երբ բոլորն արդեն հավաքված կլինեին: Միսն էլ էր պատվիրել վաղվա վրա, պետք է թարմ միսը վերցներ ու տաներ խորոված անելու:

Գրպանահատը վաղուց արդեն ավտոբուսի մեջ չէր, բայց Մոսոն չէր հանգստանում, կասկածող ու փնտրող հայացքով աչքերը պլշել էր ու հատ առ հատ բոլորի դեմքին էր նայում: 

Սթափվել էր պետք, բայց ուժ չկար:

Վարորդն անհոգ դեմքով շրջվեց նրա կողմը ու հանգիստ, ժպտացող ձայնով ասաց.

- Ոչի՜նչ ախպերս, ջանդ սաղ ըլնի, մորքուրը տեղդ տվել ա, հանգիստ իջիր, Շուֆուտինսկու ցավը տանեմ...

Քիչ անց BMW-ի դուռը բացվեց ու միջից մի կերպ, ոտքերը քարշ տալով դուրս եկավ Սվետիկը: Շորերն ուղղեց, Աշոտիկի ծննդյան օրվա համար հատուկ գնած, բայց այսօր հագած կիսաշրջազգեստը ներքև քաշեց այնքան, որքան հնարավոր էր, ուսի վրայով բավականություն արտահայտող հայացք նետեց ղեկի մոտ նստած բաժանմունքի պետի ուղղությամբ ու դանդաղ քայլերով, գզգզված մազերն ուղղելով քայլեց դեպի փողոցի լուսավորված մասերը՝ ավտոբուսի սպասելու:

Գարուն էր. մեկ սառը, մեկ էլ շոգ ու կրակ գարուն: Անձրևի տակ լուսավոր փողոցներով ու մթնած մտքերով քայլում էին մի տղամարդ՝ գլուխը ձեռքերի մեջ առած, ու մի կին՝ բարձրակրունկները ձեռքին պահած:

Ավտոբուսն իր վերջին ուղերթն ավարտեց. վարորդը խորը շունչ քաշեց, ձեռքը տարավ ձայնարկիչին ու անջատեց: Առույգ ու թարմ ոտքերով սկսեց քայլերը դանդաղ ուղղել տան կողմը՝ մտքում ճախրելով Ծերեթելիում հանգրվանած երամի հետ համընթաց, դանդաղ ու սինխրոն շնչառությամբ:

Անձրևը չէր դադարել, ու դեռ հնարավոր էր մի քանի կում թարմ օդ շնչել:

Դեռ գարուն էր…

***

Երկինքն ամպած էր. Մոսոն քայլերն ուղղեց դեպի միջանցքի պատուհաններից մեկը:

Արև չկար:

Միջանցքները սովորականի պես ցուրտ էին, բայց մարդաշատ: Աշոտը չէր վազվզում, հավանաբար գիտակցում էր, որ այսօր ամեն ինչ պարզ է դառնալու: Կանգնել էր Սվետայի կողքին ու երկու ձեռքով փաթաթվել նրա ոտքերին: Ժպտում էր՝ ուրախությունից, թե անզորությունից, պարզ չէր, բայց դեմքին անմեղ ժպիտ կար:

Ակնթարթի մեջ Մոսոյի ու Աշոտի հայացքները հանդիպեցին. անզորությունից հոգնած աչքերն ու հույսով լի աչուկները վերջին անգամ փորձեցին իրար ինչ-որ բան հասկացնել:

Աշոտը գլուխը վեր բարձրացրեց, նայեց Սվետային՝ կարծես ներողություն հայցելով, և Մոսոյի կողմը քայլեց: 

Երբ արդեն հավասարվել էին թե՛ հասակով և թե՛ հայացքներով, նա իր փոքրիկ ձեռքերը մոտեցրեց ու հպվեց Մոսոյի դեմքին.

- Դու դեռ տեսնելու ես արև, պա՛պ...

Այդ նույն ժամանակ եկեղեցում տարածվել էր երգչախմբի մեներգչուհու մեղմահոս ձայնը.

Առաջի նորա՝ մանկունք գեղեցիկ,

Ի գիրկս նոցա՝ խաչն տէրունական,

Ի ձեռին նոցա՝ սաղմոսարան և քնար,

Որք երգէին զերգս՝ ասելով.

- Փա՜ռք Քրիստոսի ամենազօր յարութեան:

Մոսոն չկարողացավ մասնակցել ճրագալույցի պատարագին. հիվանդանոցից շտապ կանչել էին: Բայց դա ոչինչ չէր փոխում. խորանն ամբողջությամբ զարդարված էր փարթամ, գույնզգույն ծաղիկներով, որոնք կյանք և ուրախություն էին խորհրդանշում: Խորանի ուղիղ մեջտեղում՝ Սուրբ սեղանի դիմաց, կիսաձայն իր աղոթքն էր շշնջում Առնակ սրբազանը:

Երգչախումբը շարունակում էր հոգեթով երգեցողությունը:

Օրն ամենակարևորներից էր եկեղեցու և հավատավոր ժողովրդի համար, այդ իսկ պատճառով Առնակն էլ ըստ պատշաճի էր զգեստավորվել՝ աչք շլացնող, ճեփ-ճերմակ տոնական հագուստ, որ պատված էր լազուրագույն նախշերով: Ձեռքին՝ ասեղնազարդ թաշկինակի տակից, ամուր բռնած էր ադամանդակուռ ձեռաց խաչը:

Երգչախումբն ու մնացյալ բոլոր շշուկները լռեցին. սրբազանը շրջվեց ու սկսեց իր բարեմաղթանքների խոսքը.

- Հանուն Հոր և Որդու և Սուրբ Հոգու...

Սիրելի՛ հավատացյալներ, շատերը թերահավատորեն հարցնում են, թե Աստված ինչպե՞ս պիտի կարողանա հարություն տալ մեռելներին, որոնք ամբողջովին փոշիացել ու մոխրացել են: Այդպես մտածողներին հիշեցնենք Աստծո խոսքը. ‹‹Մարդկանց համար այդ անհնար է, բայց ո՜չ Աստծո համար›› (Մարկ. 10; 27): Եթե Աստծո համար հնարավոր եղավ ոչնչից ստեղծել աշխարհը, կամ հողից մարդ ստեղծել. ‹‹Տեր Աստված մարդուն ստեղծեց երկրի հողից›› (Ծննդ 2.7), հապա ինչո՞ւ անհնար պիտի լինի Տիրոջ համար հարություն տալ հող ու փոշի դարձած մարդուն:

Հ.Գ.

Սենյակի թթվածինը վերջանալու վրա էր: Բժիշկն ամուր սեղմվել էր աթոռին, գլուխը հավաքել ափերի մեջ ու կրկին, արդեն հինգերորդ անգամ կարդում էր Աշոտի անալիզների պատասխանը: Ուժ չէր գտնում իր մեջ, որ դուրս գար ու նայեր Աշոտի հարազատների աչքերին: Գլուխը շրջեց պատուհանի կողմը, ապա նայեց բուժքրոջ վրա: Բուժքույրը գլխով բացասական շարժում արեց. նա չէր կարող հայտնել լուրը: Չնայած դա բժշկի պարտականությունն էր, բայց ինքն այդքան ուժեղ ու սառնասիրտ չէր:

Բժշկի սենյակի դուռը վերջապես բացվեց: Միջանցքը լցվեց լռություն պայթեցնող ճիչերով, իսկ երկնքում դեռ արև չկար, երկնքում ու եկեղեցում որոտի ձայներ էին պայթում.

- Քրիստոս Յարեաւ ի մեռելոց:

- Օրհնեալ է Յարութիւնը Քրիստոսի:

- Քրիստոս Յարեաւ ի մեռելոց:

- Օրհնեալ է Յարութիւնը Քրիստոսի:

- Քրիստոս Յարեաւ ի մեռելոց:

- Օրհնեալ է Յարութիւնը Քրիստոսի: